Chiến tranh Việt Nam là quãng thời gian dài đau thương trong lịch sử dân tộc, lôi kéo nhiều bên tham gia và tập trung vào hai mặt trận uỷ nhiệm phía Bắc và phía Nam Việt Nam. Cuộc chiến kéo dài đã kéo lùi nền kinh tế, xã hội của toàn bộ Việt Nam, đồng thời làm hàng triệu người dân vô tội thiệt mạng.

Về phía Mỹ, cuộc chiến Việt Nam đánh dấu thời kỳ dài đầy đen tối và khủng hoảng trong lịch sử quân sự của nước này. Mỹ bắt đầu tham chiến tại Việt Nam từ năm 1954 và chỉ kết thúc sau khi Tổng thống Nixon ra lệnh rút các lực lượng Hoa Kỳ ra khỏi Việt Nam vào năm 1973. Tạm gác các vấn đề về lịch sử, đây chính là giai đoạn của những chiếc đồng hồ quân sự đáng chú ý, từ đồng hồ quân sự (mil-spec) của Bulova, Elgin và Benrus cho đến đồng hồ lặn và phi công dân sự được quân nhân mua lại tại Post Exchanges (PXs).

Hầu hết những chiếc đồng hồ mil-spec được sản xuất trong khoảng thời gian này là loại không thể bảo trì, hay về cơ bản là chỉ được dùng một lần. Chúng được thiết kế để tồn tại trong hai năm và sau đó bị thay thế. Nếu xét đến sự khắc nghiệt của môi trường chiến trận mà những chiếc đồng hồ này phải chịu, quả là một phép lạ nếu như có bất cứ chiếc nào còn tồn tại đến ngày nay.

Vì đồng hồ mil-spec không được cấp rộng rãi cho quân đội, nhiều quân nhân đã mua đồng hồ cá nhân tại các căn cứ quân sự nước ngoài. Trong số đó, đồng hồ Seiko đặc biệt phổ biến, với giá cả phải chăng và không dễ mua được ở Hoa Kỳ. Chính vì thế mà việc nhìn thấy chiếc đồng hồ lặn hay quân sự Seiko trên cổ tay của một quân nhân Mỹ là điều rất bình thường.

Bài viết này sẽ đề cập đến những chiếc đồng hồ chính do chính phủ Hoa Kỳ phát hành trong chiến tranh cũng như một vài chiếc đồng hồ dân sự nổi tiếng được quân đội nước ngoài mua lại.

Bulova MIL-W-3818A (300-600 USD)

Đây là những mẫu đồng hồ quân sự đầu tiên xuất hiện tại Việt Nam, được phát triển theo tiêu chuẩn MIL-W-3818A và được Bulova cùng Elgin hoàn thành. Những chiếc đồng hồ này chính là mẫu cải tiến của đồng hồ điều hướng A17 được phát triển trong chiến tranh thế giới thứ hai, được cấp cho quân Mũ nồi xanh (Green Berets) và Lực lượng Đặc nhiệm (Special Forces).

Thiết kế đồng hồ là mô hình chuyển đổi có cùng mẫu chữ số Ả rập và mặt số 24 giờ của field watch hiện đại với kim được trang trí cầu kỳ theo kiểu kim nhà thờ lớn, thường xuất hiện trong đồng hồ từ thế chiến thứ nhất và thứ hai.

Mẫu đồng hồ này thường bị nhầm với Bulova A17A, vì cả hai có ngoại hình gần giống nhau. Điểm khác biệt căn bản nằm ở bộ máy bên trong, khi mẫu xuất hiện sau chứa bộ máy 17 chân kính chính xác hơn (so với bộ máy 15 chân kính trước đó). Đối với các nhà sưu tầm, A17A là vật phẩm đáng chú ý hơn, khi xét đến việc vỏ của nó hoàn toàn khớp với bộ máy MIL-W-3818A.

Cụ thể, phiên bản sau này chứa bộ máy Bulova 10BNCH. Mặc dù hầu hết các nhà sản xuất chỉ đơn giản là sửa đổi các bộ phận trong bộ máy dân dụng theo thông số quân sự, nhưng có vẻ như bộ máy này được chế tạo riêng cho mục đích quân sự ngay từ đầu.

Mặc dù đồng hồ Bulova khá hữu dụng cho quân đội Hoa Kỳ, họ vẫn bị vuột mất hợp đồng vào tay Benrus vào năm 1962, khi quân đội cập nhật thông số kỹ thuật lên MIL-W-3818B, Bulova đã gửi các nguyên mẫu cho bộ quốc phòng trên phiên bản tái tạo, nhưng chỉ có Benrus DTU-2A/P là được thông qua.

Benrus DTU-2A/P (300-600 USD) 

Trong số những chiếc đồng hồ quân sự khác được chính phủ ban hành, Benrus DTU-2A/P là chiếc đầu tiên được phát hành theo tiêu chuẩn MIL-W-3818B mới. Là tiền thân của GG-W-113 và phát triển từ A-11, chiếc đồng hồ nhỏ nhắn này đã trở thành khuôn mẫu cho tất cả đồng hồ quân sự trong thời kỳ hiện đại. Mặt số đen đơn giản, với các chữ số Ả Rập và vạch chia 24 giờ, đã trở thành dấu ấn dễ nhận biết cho hầu hết các thiết kế đồng hồ thuộc lĩnh vực này trong tương lai.

Mặc dù các công ty khác như Longines-Wittnauer, Mathey-Tissot, Bulova và Clinton đã gửi các nguyên mẫu tới Bộ Quốc phòng để thử nghiệm, nhưng chỉ có mô hình Benrus vượt qua các tiêu chuẩn khắt khe cho đặc điểm kỹ thuật mới. Sau đó, mẫu đồng hồ đã được cung cấp cho quân nhân từ năm 1964 đến 1969.

Một tính năng độc đáo của Benrus DTU-2A/P là việc sử dụng các thanh lò xo truyền thống thay vì vấu cố định trên hầu hết các đồng hồ quân sự khác. Điều này cho phép nó được gắn với nhiều loại dây đeo hai mảnh hoặc một mảnh khác nhau thay vì dây NATO.

Bên trong đồng hồ Benrus Calibre DR 2F2 là bộ máy lên dây cót tay với 17 chân kính được chế tạo dựa trên ETA cal. 2370. Benrus đã sửa đổi bộ máy để tích hợp cơ chế hack đơn giản nhằm tuân thủ các đặc điểm kỹ thuật quân sự. Giống như nhiều đồng hồ quân sự khác, bộ máy được đặt bên trong vỏ một mảnh phải được bảo dưỡng qua mặt kính. Mặc dù điều này gây cho thợ sửa đồng hồ không ít khó khăn, lớp vỏ một mảnh đã nâng cao đáng kể khả năng chống nước bằng cách giảm số lượng điểm xâm nhập vào vỏ.

Tornek-Rayville TR 900 (60.000-100.000 USD)

Được Hải quân Hoa Kỳ ủy nhiệm vào năm 1960, Tornek-Rayville TR-900 nằm trên tay lính bộ binh Hải quân trong các nhiệm vụ trinh sát ở đồng bằng sông Cửu Long. Đây là mẫu Mil-Sub cực kỳ hiếm của Mỹ, mà theo báo cáo thì chỉ có 1.000 chiếc được sản xuất.

Điều đáng tiếc hơn là hầu hết những chiếc đồng hồ này đều bị Hải quân phá hủy khi họ trở về do các quy tắc xử lý chất thải nguy hại nghiêm ngặt đối với các thiết bị có chứa chất phóng xạ. Nắp lưng đồng hồ còn có in dòng chữ “Nếu được tìm thấy, xin gửi trả về cơ sở quân sự gần nhất” – một chi tiết nhỏ gọn nói lên số phận ngắn ngủi của chúng. Giờ đây, chỉ có khoảng 40 chiếc đồng hồ này hiện đang tồn tại trong cộng đồng nhà sưu tập.

Sự tương đồng về phần nhìn của đồng hồ với Blancpain Fifty Fathoms không phải là ngẫu nhiên. Allen Tornek, người lúc đó đang nhập khẩu đồng hồ từ Công ty đồng hồ Rayville và sản xuất đồng hồ dưới tên Blancpain, đã tiếp quản hợp đồng và sử dụng thiết kế Fifty-Fathoms làm điểm khởi đầu cho TR-900. Chắc chắn đây là động thái kinh doanh sắc sảo nhằm vượt qua các hạn chế nhập khẩu nước ngoài đến Hoa Kỳ. Theo nhiều báo cáo, công nghệ cơ bản của chiếc đồng hồ này được phát triển chủ yếu bởi Bulova, với những sửa đổi nhỏ do Tornek thực hiện để đáp ứng các thông số quân sự.

Các điểm độc đáo khác trên đồng hồ là chỉ báo xâm nhập độ ẩm trên mặt số, màu sẽ thay đổi nếu nước thấm vào vỏ. Chất liệu dạ quang trên đồng hồ cũng được sơn bằng promethium thay vì triti, ít phóng xạ hơn so với trước, nhưng có thời gian bán hủy ngắn hơn, khiến chiếc đồng hồ trở nên vô dụng vào ban đêm chỉ sau một vài năm ngắn ngủi.

Bởi vì sự hiếm có và ý nghĩa lịch sử của những tác phẩm này, việc sở hữu được một chiếc là nằm ngoài khả năng của hầu hết các nhà sưu tập thông thường. Việc chiếc đồng hồ này đạt mức giá hơn 100.000 USD tại cuộc đấu giá là hết sức bình thường. Song, giới chơi cũng có thể tìm đến các mẫu đồng hồ với ngoại hình tương tự với giá cả phải chăng hơn, như Seiko Fifty-Fathoms, MWW Iconik 3, hay Helson Skindiver.

Seiko 7005-8030 (575-1.000 USD)

Trên thực tế, chiếc đồng hồ này bị cho là không tồn tại. 7005-8030 (cùng với 6619-8060 và 6119-8100) là vài cái tên điển hình trong số những đồng hồ quân sự thú vị nhất của Hoa Kỳ từ trước đến nay. Theo một cuốn sách tên là Running Recon của Frank Greco, những chiếc Seiko này đóng vai trò nòng cốt trong Nhóm hoạt động đặc biệt của Hoa Kỳ (Special Operations Group – SOG) tại chiến tranh Việt Nam.

Mặc dù không được sản xuất riêng cho quân đội Hoa Kỳ, những chiếc Seiko này được mua với số lượng lớn bởi nhà sản xuất bởi Ben Baker, người đứng đầu Văn phòng hỗ trợ chống nổi dậy Hoa Kỳ (CISO), và cấp trực tiếp cho nhân viên phục vụ SOG.

Do tính chất nhạy cảm của các hoạt động SOG, yêu cầu tất cả các thiết bị do quân đội ban hành hoàn toàn không có bất kỳ dấu hiệu nào có thể xác định một người lính ngã xuống là người Mỹ, chiếc đồng hồ trở thành sự lựa chọn tuyệt vời như một chiếc field watch hoàn toàn ẩn danh – trong khi vẫn duy trì vẻ ngoài cổ điển của một chiếc đồng hồ quân sự Mỹ.

Năm 1972, nhóm bí mật này được lệnh giải tán. Tất cả các hồ sơ chính thức của đơn vị – báo cáo sau hành động, hình ảnh, báo cáo tình báo và hồ sơ – đều đã bị đốt cháy. Điều này khiến việc tìm kiếm bất kỳ thông tin thực tế nào xung quanh hoạt động của đơn vị này cũng khó khăn như việc tìm kiếm đồng hồ Seiko SOG từng được tận dụng trong thời điểm đó.

Đồng hồ R&R

Mặc dù nhiều người tin rằng quân đội Hoa Kỳ phát đồng hồ cho mọi quân nhân tham chiến, nhưng sự thật thì điều này không được phổ biến lắm. Đồng hồ chủ yếu chỉ được phát cho các phi công lực lượng Không quân Hoa Kỳ và các quân đội khác có chuyên ngành quan trọng. Đối với những người còn lại, việc sở hữu đồng hồ chỉ có thể dựa vào bản thân họ. Thậm chí, vào thời điểm đó, việc dành một hoặc hai tháng lương quân nhân cho một món đồ duy nhất không thực sự hấp dẫn – nhất là khi so sánh với việc mua thuốc lá và whisky.

Hầu hết lính Mỹ có được chiếc đồng hồ của riêng họ tại Post Exchanges (PX), loại cửa hàng bán lẻ có mặt trên hầu hết các cơ sở quân sự của Hoa Kỳ. Được biết đến như đồng hồ R&R của cộng đồng sưu tầm, đây là những chiếc đồng hồ được quân đội đeo trong các tình huống ngoài nhiệm vụ cũng như trong chiến đấu trực tiếp. Mặc dù không được sản xuất theo các tính năng quân sự đặc biệt, chúng vẫn thể hiện các phẩm chất đáng tin cậy trong nhiều tình huống ngặt nghèo và tạo dựng được danh tiếng vững chắc trong quân đội.

Dưới đây là một vài trong số những chiếc đồng hồ R&R nổi tiếng nhất được quân đội Hoa Kỳ đeo trong Chiến tranh Việt Nam.

Glycine Airman Special (1.000-1.400 USD)

Glycine Airman là một lựa chọn phổ biến khác của các phi công Hoa Kỳ, là một trong những chiếc đồng hồ duy nhất có mặt số 24 giờ và tính năng GMT để theo dõi nhiều múi giờ (trên thực tế GMT-Master có kim giờ GMT, nhưng thường là mặt số truyền thống 12 giờ). Tất nhiên, điều này là cực kỳ hữu ích để các phi công phối hợp giữa các múi giờ trong và ngoài nước.

Glycine Airman Special là phiên bản đã được điều chỉnh từ nguyên mẫu Glycine Airman, chứa bộ máy chỉ có 17 chân kính (so với 23 chân kính trong mẫu gốc). Đây chỉ đơn giản là một cách sáng tạo để tránh thuế quan đối với hàng hóa nước ngoài nhập khẩu vào Hoa Kỳ và những sản phẩm được tìm thấy ở các thị trường nước ngoài khác có bộ máy mạnh mẽ hơn.

Điểm đáng chú ý trên chiếc Glycine Airman nguyên mẫu chính là cơ chế hack. Không giống như hầu hết các cơ chế hack khác, có thể dừng kim thứ hai ngay khi núm vặn được kéo lên, Airman được chế tạo hoàn toàn khác. Khi núm vặn nằm nguyên tại vị trí, kim thứ hai sẽ tiếp tục quét cho đến khi chạm vào một sợi dây nhô ra khỏi mặt số ở vị trí 24 giờ. Điều này cho phép việc cài đặt thời gian trở nên rất chính xác, nhưng buộc người dùng phải chờ tới 59 giây để đồng hồ đồng bộ hóa. Vì vậy, nếu mua một chiếc Glycine cũ, chúng ta nên kiểm tra hai lần chức năng của hệ thống này, vì dường như cơ chế này không còn tồn tại sau đó vài thập kỷ.

Seiko 6105 (800-1.500 USD)

Seiko 6105 là một trong những mẫu đồng hồ lặn cổ điển nổi tiếng nhất của Nhật Bản, được chính Đại úy Willard (do Martin Sheen thủ vai) sử dụng trong bộ phim chiến tranh Việt Nam Apocalypse Now. Đây là chiếc đồng hồ lặn thực thụ thứ hai với khả năng chống nước 150m do Seiko sản xuất, tiếp nối huyền thoại 62MAS ban đầu. Thiết kế vỏ đệm của chiếc đồng hồ này đã ảnh hưởng đến DNA thiết kế của Seiko trong nhiều năm sau đó, bao gồm cả những phiên bản Seiko hiện đại rất được yêu thích như Seiko SRP777 (Turtle) và SKX007. Đồng hồ có độ hiển thị cao, chống nước cao và khả năng thích ứng tác chiến cao, là lựa chọn hàng đầu cho những người lính muốn mua đồng hồ tại PX.

Một vài biến thể khá nổi tiếng của 6105 chính là mẫu có vỏ bất đối xứng 6105-8000 và 6105-8009, hay thậm chí là phiên bản bất đối xứng độc đáo hơn như 6105-8110. Tất cả ba phiên bản đều có khả năng chống nước 150 mét, khung viền hai chiều thể hiện thời gian lặn và các dải lớn chất phát quang giúp người dùng dễ theo dõi dưới nước.

Các mẫu đồng hồ vintage này không phải là hiếm, nhưng giá đã tăng vọt trong những năm gần đây. Một chiếc từng có giá 500 USD giờ đây sẽ có giá hơn 1.000 USD, và việc tìm được mẫu có chất lượng bảo quản tốt thật sự khó. Trên thị trường, các mẫu đồng hồ này thường bị dính màu đen trên cọc số và rất khó để xoá các dấu vết này đi. Bên cạnh đó, hãy cẩn thận với vài dấu hiệu thiếu chính xác hoặc có vẻ như là bị thay thế trên mặt số, vì các phiên bản tân trang của mẫu này rất phong phú và không đáng với số tiền mà bạn sẽ bỏ ra chút nào.

Một lần nữa, chúng tôi muốn nhắc lại là việc sở hữu một chiếc đồng hồ như thế này cũng là món đầu tư đáng giá, vì thị trường đồng hồ Seiko cổ điển dường như đang gia tăng đều đặn. Thương hiệu không còn làm ra những chiếc như thế này nữa, và nguồn cung chất lượng sẽ tiếp tục giảm xuống.

Một số mẫu đồng hồ R&R phổ biến khác:

Zodiac Aerospace GMT (800-1.200 USD)

Zodiac Sea Wolf (800-1.200 USD)

Caravelle “Devil Diver” (200-500 USD)

Kết

Với những ai có đam mê tìm hiểu về lịch sử hay quân sự nói riêng, cuộc chiến chống Mỹ tại Việt Nam là quãng thời gian có rất nhiều điều cần khám phá. Càng thú vị hơn nếu chúng ta có thể sở hữu những chiếc đồng hồ quân sự từ Seiko, Zodiac, Glycine và nhiều cái tên khác.

Ít nhất, tìm hiểu về lịch sử của những chiếc đồng hồ tuyệt vời này có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bối cảnh của đồng hồ hiện đại và những chiếc đồng hồ có ảnh hưởng đến chúng. Khi mức độ phổ biến của đồng hồ quân đội và các sản phẩm chịu ảnh hưởng từ quân sự nói chung vẫn tiếp tục tăng lên, thì chắc chắn, mối quan tâm dành cho các cỗ máy thời gian truyền cảm hứng cho chúng cũng tiếp tục gia tăng.

Tham khảo từ 60 Clicks