Sẽ không thể thấu hiểu ngành chế tác đồng hồ đương đại nếu thiếu kiến thức vững chắc về lịch sử và cả thực tại. Chúng ta cũng rất dễ bị cuốn theo khi các thương hiệu quảng bá vỏ carbon fiber như một “phát kiến” vừa mới ra đời. Tuy nhiên thực tế cho thấy carbon fiber vẫn tỏ ra hữu dụng đến khó tin trong ngành chế tác nhờ hệ số độ bền trên trọng lượng (specific strength) vượt trội. Và hơn hết, những chiêu trò tiếp thị sáo rỗng đã làm mờ đi thực trạng rằng chỉ có đúng hai thương hiệu Thụy Sĩ đang chế tác vỏ đồng hồ high-tech ceramic màu vàng cát hay vàng sa mạc.

Nói cách khác, câu chuyện không chỉ đơn thuần là về sự đổi mới mà còn là tính quý hiếm. Vì vậy, hãy tạm gác lại khái niệm đổi mới trong khuôn khổ của bài viết chuyên sâu này. Nếu là một độc giả lâu năm, có thể bạn sẽ thấy điều này kỳ lạ, nhưng hãy kiên nhẫn cùng chúng tôi dạo bước qua một chuyên mục đặc biệt nữa về vật liệu. Và với những ai đang tò mò về những bộ vỏ high-tech ceramic kia, có lẽ chúng tôi sẽ đưa ra câu trả lời sau, nhưng ý tưởng ở đây là để bạn đọc có thêm niềm vui tự mình khám phá. Chúng tôi đã đề cập đến phần lớn các chất liệu phổ biến lẫn hiếm gặp trong ngành chế tác đồng hồ trong các số ấn phẩm trước đây, nhưng trước khi bắt đầu lại, cần làm rõ vài bối cảnh.

Đúng vậy, chúng tôi sẽ điểm lại mọi thứ một lần nữa, theo một cách nào đó dù không thực sự đi sâu vào thép không gỉ. Hợp kim này sẽ được nhắc đến ngay sau đây, như một phần của bản tóm tắt hay hồi tưởng này, tùy theo cách bạn muốn gọi. Thép cho đến nay vẫn là vật liệu phổ biến và được ưa chuộng nhất ngành đồng hồ, dù là phân khúc cao cấp hay phổ thông, chỉ xếp sau đồng thau và nhựa. Tính đến năm 2024, đồng hồ vỏ thép chiếm hơn 50% tổng số đồng hồ xuất khẩu từ Thụy Sĩ, và con số này vẫn tương đối ổn định trong 10 năm qua (theo Hiệp hội Chế tác Đồng hồ Thụy Sĩ, FH). Hầu hết số liệu trích dẫn trong bài đều lấy từ FH hoặc Statista khi có chú thích. Dành trọn một chuyên đề về vật liệu chỉ để nói về thép dường như là hơi quá, vì không có gì mới để đề cập và thép cũng chưa bao giờ lọt vào danh sách những vật liệu quý hiếm và độc đáo.

Vai trò dẫn dắt

Chúng ta nên dừng lại ở đây để lưu ý rằng tất cả các số liệu từ FH đều thể hiện giá trị xuất khẩu của Thụy Sĩ theo giá xuất xưởng, không phải giá bán lẻ. Chúng cũng không đại diện cho đồng hồ sản xuất tại các quốc gia khác hoặc các loại tiền tệ ngoài đồng franc Thụy Sĩ, đồng thời dữ liệu của FH cũng không bao gồm thị trường nội địa Thụy Sĩ, nơi có cả lượng mua sắm của khách du lịch tại quốc gia này. Dù sao đi nữa, bộ ba thép, đồng thau và nhựa có mặt trong mọi thứ, từ trong ra ngoài, từ bộ vỏ đến bộ máy và hơn thế nữa. Để có một bức tranh hoàn chỉnh hơn, chúng tôi vẫn đưa thép vào câu chuyện này, mặc dù chỉ chiếm một phần nhỏ hơn nhiều so với bất kỳ vật liệu nào khác, trong số các chuyên đề riêng mà mỗi vật liệu từng có. Nhưng thép ở đây không chỉ để “đủ mặt”, mà còn có vai trò dẫn dắt câu chuyện.

So với cùng kỳ năm trước, ngành công nghiệp đồng hồ Thụy Sỹ đã ghi nhận mức giảm 5.8% (tính đến cuối tháng 3/2025), sau mức giảm ở mức 9,4% vào năm 2024. Trong thập kỷ qua, tổng sản lượng đã giảm gần một nửa, từ 28.1 triệu chiếc năm 2015 xuống còn 15.3 triệu chiếc vào năm 2024. Ngược lại, giá trị xuất khẩu lại tỏ ra ổn định, cho thấy các thương hiệu đồng hồ vẫn duy trì được doanh thu tương đương dù bán ra ít sản phẩm hơn. Điều này là nhờ vào khả năng của các thương hiệu trong việc định giá cao hơn cho vàng, bạch kim, và ở một khía cạnh nào đó là cho cả thép.

Thực tế về sản lượng này cũng tương phản mạnh mẽ với những nhận định được các nhà lãnh đạo trong ngành đồng hồ đưa ra từ năm 2021. Lấy một ví dụ, ông Georges Kern – CEO của Breitling đã nói với EuropaStar vào năm 2023, rằng ông kỳ vọng doanh thu thương hiệu sẽ vượt mốc 1 tỷ CHF trong năm đó. Theo ước tính mới nhất của Morgan Stanley (công bố năm nay, cho năm 2024), thương hiệu này chỉ đạt 850 triệu CHF, giảm so với con số ước tính 870 triệu CHF của năm 2023.

Để làm rõ, chúng tôi sử dụng ví dụ này để nhấn mạnh sự thiếu hụt các con số tham chiếu hữu ích trong ngành chế tác. Sự chênh lệch ấy không hề nhỏ, và Breitling không phải trường hợp cá biệt. Bản thân Breitling ước tính sản lượng của họ vào khoảng 250.000 – 280.000 chiếc vào năm 2023, nhưng Morgan Stanley chỉ ghi nhận khoảng 178.000 chiếc được bán ra trong năm 2023 và 160.000 chiếc trong năm 2024. Những khoảng cách này cho thấy sự thiếu nhất quán trong tham chiếu dữ liệu của ngành.

Giải pháp của chúng tôi cho vấn đề thiếu minh bạch trong ngành đồng hồ Thụy Sĩ là dựa vào các phỏng đoán có cơ sở cùng ước tính mang tính logic. Đây không phải cách tối ưu nhất, nhưng là điều khả dĩ nhất mà bất kỳ ai cũng có thể làm, đồng thời giải thích tại sao chúng tôi trích dẫn số liệu của Morgan Stanley. Ngành công nghiệp có thể chỉ trích báo cáo này, nhưng họ lại chẳng làm gì để công việc của các đơn vị báo cáo bên thứ ba trở nên dễ dàng hơn.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các phỏng đoán trên vẫn tồn tại hạn chế nghiêm trọng. Chẳng hạn, người ta có thể nghĩ rằng mẫu Daytona không mấy quan trọng với Rolex khi đây là chiếc chronograph duy nhất trong danh mục sản phẩm. Theo trang web của hãng, hiện chỉ có 47 mẫu trong danh mục, một con số khiêm tốn so với 114 phiên bản Speedmaster của Omega, chưa kể còn có các mẫu chronograph khác trong dòng Seamaster. Khi tìm kiếm “chronograph” trên trang Breitling, kết quả lên đến 123 mẫu. Từ đó, dễ dẫn đến sai lầm cho rằng chronograph ít quan trọng với Rolex hơn so với Omega hay Breitling.

Rõ ràng kết luận trên hoàn toàn sai bởi dữ liệu công khai đơn lẻ là không đủ để đưa ra đánh giá hay so sánh. Ngay cả khi chronograph thực sự ít quan trọng với Rolex hơn các thương hiệu khác, phương pháp phỏng đoán mà chúng tôi đã sử dụng vẫn là sai. Điều này cho thấy sự nguy hiểm của việc phỏng đoán khi sự khan hiếm dữ kiện khiến chúng ta không thể có được câu trả lời xác đáng. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cố gắng hết sức để tránh những suy đoán vô căn cứ và những ngụy biện logic đầy cám dỗ.

Chất liệu khó bị thay thế

Hai chất liệu thép và vàng đã ghi dấu cho phần mở đầu này, bởi cả hai đều gắn bó sâu sắc với ngành chế tác đồng hồ, trong khi bạc đã dần bị lãng quên trong thời đại ngày nay. Chúng tôi cho rằng khoảnh khắc then chốt chính là khi Audemars Piguet trình làng nguyên mẫu Royal Oak bằng vàng trắng tại Baselworld năm 1972, vì lúc đó họ chưa tìm ra cách để hoàn thiện loại thép đạt tiêu chuẩn. Dù muốn hay không, những dư chấn mà tuyệt tác kinh điển này tạo ra vẫn còn cảm nhận được cho đến ngày nay. Dư chấn đặc biệt mà chúng ta quan tâm ở đây là quyết định của nhà chế tác đến từ Le Brassus khi mang nghệ thuật hoàn thiện cao cấp lên bộ vỏ thép, như thể nó được làm từ vàng.

Tiếp theo đó, Patek Philippe đã củng cố vị thế cho xu hướng này với chiếc Nautilus vào năm 1976. Việc coi thép sánh ngang với các kim loại quý dường như là một ý tưởng điên rồ vào thời điểm đó, nhưng lại cho phép các thương hiệu định giá ngang hoặc cao hơn vàng, đồng thời tạo cho giới sưu tầm cảm giác đây là thứ vượt lên trên cả kim loại quý. Không cần phải nói, cả một thế hệ đồng hồ đã ra đời (một phần) để thử nghiệm giả thuyết trên, biến một kim loại từng chỉ “mang tính chức năng” hoặc dành cho đại chúng lên hàng ngũ cao quý của những người anh em kim loại quý. Về cơ bản, sự thăng hạng này xảy ra đơn giản vì chính nhà chế tác tuyên bố như vậy.

Từ đây, chúng ta có thể vạch ra một đường thẳng dẫn đến sự trỗi dậy của Hublot và Richard Mille, trong đó Richard Mille đặc biệt nổi tiếng với “bàn tay Midas” của mình, mang lại cho những vật liệu kỹ thuật cao một sức hấp dẫn vượt xa bất cứ thứ gì được coi là quý giá đơn thuần. Mặc dù các thương hiệu đã nâng tầm thép và các vật liệu bình thường khác đều hưởng lợi khi bán phiên bản vàng với giá cao hơn.

Giờ đây, những tranh cãi về chủ đề trên đã khuấy động cộng đồng sưu tầm, cả trên mạng lẫn ngoài đời. Thực tế là Richard Mille vẫn tồn tại và tiếp tục kinh doanh thành công. Bất kỳ nhà chế tác nào có thể tái hiện được phép màu này cũng sẽ mang lại một cứu cánh cho toàn bộ ngành công nghiệp. Đây là điểm mấu chốt của câu chuyện này, và chúng tôi sẽ liên tục quay lại với nó.

Trong phần tham vọng này, chúng tôi đề xuất rằng một động thái như vậy sẽ không xảy ra với chất liệu Alusic mà là với ceramic hoặc titanium, có lẽ là cả hai. Về cơ bản, đó là những vật liệu mà các nhà chế tác đã và đang sử dụng, chỉ là chưa có được sự hào nhoáng của một chiến dịch mang tính chuyển hóa.

“Hiếm” như cát bụi

Tóm lại, như đã đề cập, sự đổi mới chính là trọng tâm và linh hồn của câu chuyện này. Chúng tôi đã đi quanh chủ đề này suốt chặng đường của ấn phẩm, do những điểm tương đồng với Richard Mille. Quay trở lại với chi tiết về “cứu cánh” mà chúng tôi đã tình cờ nhắc đến, điều này liên quan đến biên độ lợi nhuận. Ceramic và titanium sở hữu những ưu điểm vượt trội về mặt chức năng, và chúng cũng phổ biến như cát bụi. Điều vẫn còn khác thường là việc áp dụng các kỹ thuật đánh bóng, chải xước và các phương pháp hoàn thiện tinh xảo khác trên những vật liệu như vậy, nhưng vấn đề cấp bách hơn lại nằm ở sản lượng. Chúng ta một lần nữa gặp phải sự thiếu hụt thông tin, nhưng những con số hiện có không mấy khả quan cho các kim loại khác ngoài kim loại quý và thép. Dĩ nhiên, người lạc quan vẫn nhìn thấy cơ hội.

Năm 2024, Thụy Sĩ đã xuất khẩu 8.4 triệu chiếc đồng hồ thép nhưng không có con số tương ứng cho titanium. Thay vào đó, Thụy Sĩ liệt kê đồng hồ trong danh mục “Các kim loại khác”, không bao gồm kim loại quý và các hợp kim phối kim loại quý, vốn là hai hạng mục riêng biệt. Trong hạng mục đồng hồ “Các kim loại khác” của năm 2024, chỉ có 1.2 triệu chiếc được sản xuất, chiếm khoảng 14% tổng số đồng hồ thép được xuất khẩu. Con số này không cải thiện so với những năm trước đây. Nhìn lại năm 2016, có đến 13.7 triệu đồng hồ thép được xuất khẩu so với 2.9 triệu đồng hồ trong mục “Các kim loại khác”, con số này chiếm 21% tổng số đồng hồ thép được xuất khẩu.

Đây có thể là một phép so sánh lạ, nhưng chúng tôi sẽ diễn giải một cách trực quan hơn về titanium. Hiện tại, cần lưu ý rằng mặc dù chúng ta có tổng số liệu xuất khẩu của Thụy Sĩ từ năm 2015 và thậm chí trước đó, nhưng chỉ có dữ liệu về sự phân chia vật liệu từ năm 2016 trở đi. Dù vậy, hãy xem có bao nhiêu chiếc đồng hồ được xuất khẩu vào năm 2016, là 25.4 triệu chiếc. So sánh với con số của năm 2015, điều này đã cho thấy sự suy giảm về sản lượng. Chúng tôi chọn những năm này vì chúng đại diện cho các cột mốc quan trọng, với năm 2015 là năm suy thoái đầu tiên của ngành kể từ năm 2009.

Những đề xuất về giá trị

Về sản lượng, con số 28,1 triệu chiếc đồng hồ được xuất khẩu năm 2015 tương đương mức của 2013. Kể từ đó, sản lượng có xu hướng giảm dần, chỉ còn 15,3 triệu chiếc trong năm 2024. Về giá trị, các nhà xuất khẩu Thụy Sĩ đã ghi nhận 26 tỷ CHF vào năm 2024 so với 26.74 tỷ CHF vào năm 2023. Nhìn lại năm 2015, tổng giá trị xuất khẩu đồng hồ là 21.5 tỷ CHF. Về mặt giá trị, tất cả các con số đều chưa được điều chỉnh theo mức lạm phát hay biến động tỷ giá của đồng franc Thụy Sĩ. Dù vậy, ngành công nghiệp này rõ ràng đang tạo ra nhiều giá trị hơn từ số lượng sản phẩm ít hơn.

Nói tóm lại, chúng ta có thể kết luận một cách hợp lý rằng sản lượng giảm trong khi giá trị tăng, và chúng tôi có lý do để tin rằng đây chính là điều ngành đồng hồ Thụy Sĩ mong muốn ngay cả khi họ nói điều ngược lại. Khi bạn nhận thấy sự thay đổi của các con số trong hạng mục kim loại quý qua các năm, sẽ có những tác động lên hạng mục “Các vật liệu khác”. Hạng mục này bao gồm mọi thứ không phải là kim loại, từ high-tech ceramic và sapphire, đến nhựa và vật liệu composite.

Chúng tôi đang sử dụng kết luận này để củng cố ý tưởng rằng việc tăng doanh thu (tức giá trị theo định nghĩa của chúng ta) có thể gắn liền với các vật liệu khác ngoài kim loại quý. Không chỉ vậy, mặt số bằng đá quý có thể là cơ sở để nâng cao mức giá, giúp cải thiện doanh thu ngay cả với các mẫu đồng hồ thép. Tại sao chúng ta phải quan tâm đến doanh thu của các thương hiệu đồng hồ? Vâng, với những ai đang thắc mắc, bởi giá trị đó đến từ chúng ta – những người đang chi tiền mua các thiết kế đồng hồ đáng yêu của họ. Thương hiệu phải thuyết phục khách hàng về giá trị sản phẩm, ít nhất là thuyết phục như cách thiết kế của Gerald Genta đã làm nên thành công cho Audemars Piguet và Patek Philippe.

Mặc dù đây là “tiêu chuẩn vàng”, nhưng không nên hiểu rằng sẽ có một thương hiệu nào đó bùng nổ với một chiếc đồng hồ titan hoặc ceramic mang tính chuyển hóa. Dù đó là đỉnh cao, nhưng không có nghĩa một thương hiệu sẽ ngay lập tức tung ra các phiên bản bằng titanium hay ceramic mang tính đột phá rồi tạo nên một cơn chấn động…không. Không một thương hiệu nào trong làn sóng Genta nguyên bản của những năm 1970 có được thành công vang dội ngay từ đầu, và cũng chưa hãng nào trước họ làm được.

Vậy còn ví dụ về Richard Mille thì sao? Câu trả lời đơn giản là thương hiệu này cũng không thành công ngay lập tức. Có thể nói, nhiều thương hiệu khác đã mở đường cho ngài Mille khi ông ra mắt thương hiệu riêng mang tên mình. Theo nguồn tin nội bộ, ngay cả Richard Mille cũng không có bước đột phá tức thì. Trên thực tế, chúng tôi đang sử dụng Richard Mille vừa như một ví dụ, vừa như một phản đề: Sự thành công của thương hiệu đến từ nhiều yếu tố hơn là chỉ lựa chọn vật liệu, và chúng tôi tin rằng điều này là hiển nhiên. Do đó, chúng tôi dùng Richard Mille để củng cố cho lập luận rằng các thương hiệu sẽ cần tập trung vào nhiều khía cạnh hơn chỉ là những lựa chọn vật liệu khôn ngoan để bảo vệ tương lai và biên lợi nhuận.

Một tương lai tươi sáng hơn

Ở đoạn cuối của bài viết, chúng tôi muốn nhắc đến yếu tố thị trường trong khuôn khổ câu chuyện, để đảm bảo cái nhìn toàn diện hơn. Nếu thị trường Hoa Kỳ thực sự ưa chuộng đồng hồ titanium, cả thế giới sẽ theo sau. Tạm gác đề cập trên, cộng đồng đam mê đồng hồ thực sự mong ngóng thêm các mẫu titanium, và người hâm mộ Rolex đặc biệt khao khát thấy chất liệu này xuất hiện nhiều hơn trong các bộ sưu tập.

Sự giao thoa giữa thương hiệu, thị trường và chất liệu như chúng tôi đề xuất không chỉ khiến titanium trở nên hấp dẫn, mà còn báo hiệu tương lai tươi sáng cho ceramic kỹ thuật. Audemars Piguet cam kết vỏ ceramic của Royal Oak được hoàn thiện tinh xảo không thua kém thép. Về cơ bản, các thương hiệu chế tác sẽ tìm cách đưa kỹ thuật hoàn thiện truyền thống và thủ công tinh vi lên những vật liệu vốn ít khi được ưu ái. Nếu chất liệu đó đặt ra thách thức công nghệ, điều đó càng làm tăng giá trị và sức hấp dẫn.

Bài Ashok Soman – Chuyển ngữ Tôn Bình